تاریخ‌نگاران دانش در پهنه ابزارشناسی دستگاه‌های ستاره‌شناسی باور دارند که اسطرلاب، کهن‌ترین ابزار علمی در اخترشناسی در فناوری‌های زندگی انسان است. فصل‌نامه رشد آموزش فیزیک در مقاله‌ای به تاریخچه، ساختار، سازندگان و کاربردهای اسطرلاب پرداخته است.
سیدحجت‌الحق حسینی نویسنده مقاله در تاریخچه اسطرلاب آورده است: «ساخت اسطرلاب را به بطلمیوس، ستاره‌شناس نامدار سده‌هایی پیش از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. گفته‌اند ابرخس یونانی (هیپارخوس) که در سده دوم پیش از میلاد مسیح می‌زیسته و رصدهای آسمانی داشته است، در این ابزار دگرگونی‌هایی به‌وجود آورده است. این نوآوری‌ها به افزایش کارایی دستگاه اسطرلاب انجامیده است.
در سرزمین دانش‌پرور و دانشمندخیز بین‌النهرین، اسطرلاب کاربرد اخترشناسی پیشرفته‌ای داشته است. در سال‌های پایانی سده پنجم میلاد مسیح، فناوری ساخت و کاربرد اسطرلاب در بیزانس به اوج خود رسیده و بعد از توقف کوتاهی تا سده‌های میانی پیوستگی داشته است. از آن زمان تنها یک اسطرلاب در دست است که نوشته‌های روی آن به زبان یونانی است.
آنچه روشن است این است که اسطرلاب، کهن‌ترین ابزار علمی جهان در ستاره‌شناسی و فناوری زندگی انسان شناخته شده است.
در سده دوم قمری و در روزگار فرمانروایی اسلامی، اخترشناسان ایرانی و مسلمان، با این ابزار ستاره‌شناسی آشنا شدند. استفاده‌های بسیاری از آن کردند و در بالندگی، کاربرد و ساخت آن کوشش بسیار کردند. نخستین کسی که در روزگار اسلامی اسطرلاب ساخت و آن را به‌کار برد، ابراهیم بن حبیب فزازی بود. این گزارش تاریخی به نوشته عبدالرحمان صوفی رازی در «صورالکواکب» آمده است. کهن‌ترین نوشتار به زبان فارسی درباره اسطرلاب «روضه المنجمین» از شهمردان فرزند ابی‌الخیر رازی به تاریخ نگارش 466 قمری به یادگار مانده است. همچنین آمده است که قدیمی‌ترین نوشتار در جهان اسلام در این‌باره، کتاب «الجامع فی الاسطرلاب علما و عملا» خوانده شده به نام جابربن حیان است.»
آمار
وب سایت: